به گونه‌ای که حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر علی‌اکبر رستمی، دانش‌آموخته مقطع دکترای علوم قرآن و حدیث و استادیار و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم اسلامی رضوی در گفت‌وگو با خبرنگار قدس و در بیان برخی از ابعاد و پیام‌های زندگی نهمین پیشوای راستین شیعیان معتقد است پیروزی انقلاب اسلامی ایران و دهه مبارکه فجر، نمونه و جلوه‌ای از پیروی و تأسی نهضت اسلامی ملت ایران به این پیام زندگانی گهربارحضرت امام جواد(ع) یعنی خسته و ناامید نشدن در برابر تهدیدها و دسیسه‌های دشمنان و تبدیل آن‌ها به فرصت‌هاست. در ادامه مشروح این گفت‌وگو را می‌خوانید.

در ابتدا بفرمایید زندگانی امام جواد(ع) از چه ابعاد و جنبه‌هایی حائز اهمیت است؟
رهبر معظم انقلاب که یک کارشناس، فقیه، مجتهد و یک استاد خبره و کم‌نظیر در زمینه امام‌شناسی و سیره‌شناسی و زندگی حضرات معصومین(ع) و سنت و سیره اهل بیت عصمت و طهارت(ع) به شمار می‌روند، یکی از مهم‌ترین دغدغه‌ها و انتظارات از نیروهای انقلاب و پیروان مکتب اهل بیت عصمت و طهارت(ع) که بارها در سخنان و منویات خودشان بیان کرده‌اند، تبدیل تهدیدها، خطرات و توطئه‌های دشمنان نظام اسلامی به فرصت‌هاست. همین موضوع در زندگانی همه ائمه اطهار(ع) و در زمینه موضوع گفت‌وگوی ما یعنی زندگانی امام جواد(ع) به صورت برجسته مورد توجه آن امام بزرگوار بوده است.

لطفاً به برخی از این توطئه‌ها، دسیسه‌ها و تهدیدهای دشمنان در مقابل حقانیت حضرت امام جوادالائمه(ع) و عملکرد و چگونگی مواجهه امام نهم(ع) در تبدیل این تهدیدها به فرصت‌ها اشاره کنید.
مأمون عباسی، خلیفه‌ای بسیار زیرک، باهوش، موقعیت‌شناس و به اصطلاح سیاستمدار در بین خلفای عباسی به شمار می‌رود. یکی از انواع توطئه‌ها، دسیسه‌ها و تهدیدهای وی و اطرافیانش ابراز ارادت و مودت ظاهری و فریبانه (و نه قلبی، حقیقی و واقعی) با رعایت ظواهر کار به خاندان رسالت، امامت و ولایت از جمله به امام رضا(ع) و فرزندش امام جواد(ع) بود، ولی در اصل موضوع آنان با تزویر، نفاق، دورویی و در عین حال با عوام‌فریبی، ظاهرسازی و پنهان کردن نیات پلید، خبیث و شوم خود، به انواع دسیسه‌ها و توطئه‌ها برای خدشه وارد کردن به مقام عصمت و طهارت و جایگاه امامت و ولایت حضرت امام رضا(ع) و فرزندش حضرت جواد الائمه(ع) دست می‌زدند. مأمون عباسی و خلیفه پس از آن در انظار و در نزد مردم به ویژه در نزد شیعیان و پیروان اهل بیت عصمت و طهارت(ع)، مقام و حرمت حضرت جوادالائمه(ع) را به ظاهر و برای عوام‌فریبی حفظ می‌کردند. موضوع ایجاد ایراد و شک و شبهه در به امامت رسیدن امام جواد(ع) در سن و سال کم و خردسالی یعنی در سن حدود ۸سالگی، یکی از موضوعات مورد هجمه مأمون عباسی و دیگر دشمنان بود که می‌خواستند از این موضوع به نفع خود و به ضرر دستگاه مقدس امامت و ولایت، سوءاستفاده کنند و از این طریق به حقانیت و مقام امامت و ولایت حضرت امام جواد(ع) ضربه بزنند. تلاش مأمون عباسی برای فراهم کردن موضوع ازدواج و به زوجیت درآوردن دخترش یعنی ام‌الفضل با امام جواد(ع) به منظور مشروعیت بخشیدن به حکومت ظالمانه خود، ادعای کسب شرافت و فضیلت از این وصلت با خاندان امامت و ولایت، استفاده از این ازدواج برای انتساب خود و خانواده‌اش با دودمان رسالت و اهل بیت(ع) و خاندان رسول اکرم(ص) و گماردن جاسوس خانگی در منزل امام جواد(ع) از طریق این ازدواج، از دیگر توطئه‌ها و دسیسه‌های خاندان عباسی به شمار می‌رود.
برگزاری جلسات مناظره و مباحثه علمی با امام جواد(ع) با حضور علما و دانشمندان علوم مختلف در آن زمان از جمله یحیی بن اکثم و بیان پرسش‌های گوناگون دینی و مذهبی، فقهی، کلامی، فلسفی، طبیعی و... به منظور به تنگنا کشیدن حضرت جوادالائمه(ع) و نشان دادن نعوذ بالله مثلاً عجز و ناتوانی امام جواد(ع) و شکست ایشان در پاسخ مناسب به پرسش‌های علمی علمای سرزمین‌های مختلف اسلامی و... از دیگر دسیسه‌ها و توطئه‌های مأمون عباسی، خانواده، اطرافیان و دیگر خلفای عباسی در برخورد با حضرت جوادالائمه(ع) و خدشه وارد کردن و حمله موذیانه و منافقانه به مقام امامت و ولایت و جایگاه رفیع و الهی امام جواد(ع) است.
امام جوادالائمه(ع) در برخورد و مواجهه با همه این تهدیدها، توطئه‌ها و دسیسه‌ها، با توکل بر خداوند متعال، پیروی از سنت و سیره پیامبر اکرم(ص) و دیگر اجداد طاهرینشان یعنی دیگر حضرات و ائمه معصومین(ع)، با بصیرت، معرفت و شناخت کامل نسبت به دشمنی و عناد دشمنان و با استفاده از قدرت امامت و ولایت و علم لدنی و الهی که پروردگار متعال به ایشان عنایت کرده بود، با بهترین روش و راهبرد به خنثی‌سازی توطئه‌ها و دسیسه‌های دشمنان و تبدیل تهدیدها به فرصت‌ها اقدام کردند. امام جواد(ع) با ارائه پاسخ‌های مناسب متقن، مستدل و مستند دینی، فقهی و علمی به دانشمندان، علما و مشاهیر جهان اسلام از سرزمین‌های مختلف آن زمان از جمله پاسخ به پرسشی که از سوی یحیی بن اکثم درباره شخص مُحرم حج در حال احرام و اقدام کردن او به صید در حج و... مطرح شده بود، موجب مغلوب و زمینگیر شدن علمای مختلف در برابر علم ایشان و اذعان آنان به قدرت علمی بی‌نظیر امام جواد(ع) و اعتراف به شکست خود در مناظره با آن امام معصوم و بزرگوار شدند.
درباره ازدواج دختر مأمون عباسی یعنی ام‌الفضل با امام جواد(ع)؛ مأمون عباسی همچنان که با ظاهرسازی و عوام‌فریبی، پیشتر و در دوران حیات امام رضا(ع)، پیشنهاد ولایتعهدی به امام هشتم(ع) داده بود، یک بار دیگر با توطئه و دسیسه شوم و در شرایط اجبارگونه‌ای و با مکر، حیله، زور و اجبار و بنا بر همان عوام‌فریبی، پیشنهاد ازدواج اجباری امام جواد(ع) با دخترش ام‌الفضل آن هم در زمینه ادعای ابراز دوستی، محبت و ارادت (محبت ظاهری و نه حقیقی و واقعی) را مطرح کرد. مأمون عباسی می‌خواست با این ازدواج اجباری، اذهان و افکار شیعیان در زمینه دست داشتن او در به شهادت رساندن امام رضا(ع) را نسبت به خودش منحرف کند و با عوام‌فریبی، موضوع به شهادت رسیدن امام رضا(ع) به وسیله خودش را به دست فراموشی بسپارد. از دیگر نیات مأمون در این ازدواج تحمیلی، کسب شرافت و فضیلت در وصلت و ازدواج با خاندان و اهل بیت پیامبر اسلام(ص) بود تا بتواند ادعا کند با این ازدواج و سپس متولد شدن فرزند یا فرزندانی، نوه‌های او به نسل و سلاله خاندان پیامبر اسلام(ص) منتسب هستند. یکی دیگر از نیات شوم و خبیثانه مأمون عباسی در تحمیل این ازدواج، تحت نظر قرار دادن امام جواد(ع) و گماردن دخترش یعنی ام‌الفضل در خانه و زندگی امام جواد(ع) برای جاسوسی کردن در زندگی امام بود. از دیگر اهداف مأمون عباسی در تحمیل این ازدواج اجباری این بود که او می‌خواست از موضوع قبول کردن امام جواد(ع) در ازدواج با دخترش، سوءاستفاده کند و خودش را به عنوان فردی درستکار، مقبول، صالح �� پذیرفته شده در نزد امام جواد(ع) و خاندان پیامبر(ص) به خصوص در بین اذهان مردم و به ویژه شیعیان جلوه دهد. اما امام جوادالائمه(ع) با درایت و بصیرت کامل مراقبت کردند که پس از انجام این ازدواج اجباری، میزان رفت و آمد، میزان معاشرت و نحوه حضور دختر مأمون عباسی در منزل شخصی امام(ع) و محافل خانوادگی ایشان محدود شود و گسترش پیدا نکند و هیچ وقت حضرت جوادالائمه(ع) ام‌الفضل را به حریم خصوصی خود، خانواده و خاندان گرامیشان راه ندادند و به اصطلاح با تحریم ام‌الفضل، او را در اقدام به جاسوسی و خبررسانی به پدرش مأمون عباسی ناکام گذاشتند، ضمن اینکه بنا به خواست و اراده خداوند متعال و تصمیم خود امام جواد(ع)، ایشان از وصلت و ازدواج با دختر مأمون عباسی، صاحب هیچ فرزندی نشدند و توطئه مأمون عباسی و ام‌الفضل در این زمینه هم خنثی شد و به جایی نرسید، بلکه با به شهادت رسیدن حضرت جوادالائمه(ع) برای همگان و به ویژه مسلمانان، شیعیان و پیروان اهل بیت عصمت و طهارت(ع) به طور واضح و کامل مشخص شد که توطئه‌ها، دسیسه‌ها و دشمنی‌های دختر مأمون یعنی ام‌الفضل و خلیفه پس از مأمون، عامل اصلی به شهادت رسیدن امام جواد(ع) بوده و این موضوع لکه ننگ ابدی، برگ سیاه و گناه بزرگ و نابخشودنی در زندگی ام‌الفضل و خاندان عباسی است که تا همیشه تاریخ دنیا و تا روز قیامت در دفتر زندگی نحس، خبیثانه، ننگین و گناه‌آلود خاندان عباسی باقی خواهد ماند.
از دیگر اقدام‌های امام جواد(ع) برای تبدیل کردن توطئه‌ها و دسیسه‌های خاندان عباسی و دیگر دشمنان خود به فرصت‌ها این بود که ایشان نسبت به توسعه و گسترش شبکه وکالت و تقویت وکلای خود در بین شیعیان و پیروان اهل بیت عصمت و طهارت(ع) که پیشتر در زمان حیات مبارک پدر بزرگوارشان حضرت امام هشتم(ع) به وجود آمده بود، اقدام کردند. مأمون و دیگر خاندان عباسی به شدت مراقب رفت و آمد و حضور حضرت جوادالائمه(ع) در جامعه اسلامی، در بین شیعیان و پیروان ایشان و در بین عموم مردم بودند. یعنی به تصور خودشان تلاش می‌کردند جلسات، معاشرت و زندگی فردی و اجتماعی حضرت امام جواد(ع) را در ابعاد گوناگون تحت نظر و مراقبت شدید خود قرار دهند. امام جواد(ع) از طریق رفت و آمد خویشان، بستگان، فامیل و ارحام خود نسبت به گسترش، تقویت و مدیریت هوشمندانه شبکه وکالت و تقویت وکلا و برگزیدگان خود در بین شیعیان و پیروان اهل بیت عصمت و طهارت(ع) و در سطح جهان اسلام اقدام کردند. به گونه‌ای که پس از شهادت امام جواد(ع)، مراسم تشییع پیکر پاک و مطهر ایشان با حضور وکلای ایشان، شیعیان و عموم مردم بسیار باشکوه و با اثرگزاری خاصی در سطح جامعه اسلامی و در جهان اسلام برگزار شد.

یکی از موضوع‌های قابل توجه در زمینه زندگانی امام جواد(ع)، فرمایش پدر بزرگوارشان حضرت امام رضا(ع) درباره ایشان است که فرمودند مولودی بابرکت‌تر از حضرت جوادالائمه(ع) در بین شیعیان و در اسلام متولد نشده است.
همچنان که می‌دانیم همه حضرات معصومین(ع) از نظر صفات متعالی و ارزشمند مانند خیر، برکت، رحمت، رأفت، مبارک بودن، عزیز بودن، حکمت و علم، فصاحت و بلاغت و... همگی در قله و اوج این صفات، اوصاف و خصلت‌های پسندیده و نیکو قرار دارند، اما در زمینه این فرمایش حضرت امام رضا(ع) درباره وجود مقدس حضرت امام جواد(ع) باید به شرایط دوران زندگانی و وقایع، اتفاقات و شرایط جامعه اسلامی مرتبط با عصر امام هشتم(ع) و به موقعیت و شرایطی که امام رضا(ع) این مطلب را بیان کردند، توجه کنیم. شاید در نظر ظاهری و در برداشت و فهم ابتدایی و لحظه‌ای و در دید نخست، از این فرمایش امام هشتم(ع) این گونه برداشت شود که امام جواد(ع) از همه امامان قبلی برای شیعیان، بابرکت‌تر بوده است، در حالی که چنین مطلبی قابل قبول نیست، بلکه بررسی موضوع و ملاحظه شواهد و قرائن نشان می‌دهد ظاهراً مقصود از این حدیث این است که تولد امام جواد(ع) در شرایطی صورت گرفت که خیر و برکت خاصی برای شیعیان به ارمغان آورد، بدین معنی که عصر امام رضا(ع) عصر ویژه‌ای بوده و آن حضرت در تعیین جانشین خود و معرفی امام معصوم بعدی با مشکلاتی روبه‌رو بوده‌اند که در عصر امامان قبلی، بی‌سابقه بوده است. در این ارتباط ، جریان تشیع و افکار، اعتقادات و اذهان شیعیان و پیروان اهل بیت عصمت و طهارت(ع) دچار یک چالش اساسی و یک مشکل و مغلطه مهم شده بود. با بالا رفتن سن و سال امام رضا(ع) و اینکه ایشان فرزندی ندارند، موضوع به تأخیر افتادن تولد حضرت جوادالائمه(ع) دستاویزی برای ابراز دشمنی، کنایه‌ها و مغلطه‌های دشمنان اهل بیت(ع) در زیر سؤال بردن مقام عصمت، امامت و ولایت حضرت امام هشتم(ع) شده بود. از طرفی دیگر، شیعیان نگران معرفی و شناخت امام معصوم و جانشین پس از حضرت امام رضا(ع) بودند زیرا از یک سو پس از شهادت امام هفتم حضرت امام کاظم(ع)، گروهی که به «واقفیه» معروف شدند، بر اساس انگیزه‌های مادی، حزبی، گروهی و جناحی، امامت حضرت رضا(ع) را انکار کردند و از سوی دیگر امام هشتم(ع) تا سن حدود ۴۸سالگی دارای فرزند نشده بودند و چون احادیث رسیده از پیامبر اسلام(ص) حاکی از این بود که امامان معصوم ۱۲نفرند که ۹نفر آنان از نسل امام حسین(ع) خواهند بود، فقدان فرزند برای امام رضا(ع) هم مقام امامت و ولایت و عصمت امام هشتم(ع) و هم موضوع تداوم دستگاه امامت حضرات معصومین(ع) را زیر سؤال می‌برد و جریان واقفیه و پیروان آنان این موضوع را دستاویز قرار داده بودند و مقام عصمت، امامت و ولایت حضرت رضا(ع) را انکار می‌کردند و شیعیان و پیروان اهل بیت عصمت و طهارت(ع) را مورد شماتت، سرزنش، زخم زبان و اعتراض قرار می‌دادند. تولد امام جواد(ع) چنان پر خیر و برکت بود که نه تنها تمامی شبهه‌ها، شک و تردیدها نسبت به مقام شامخ ولایت، امامت و عصمت حضرت امام هشتم(ع) که در اذهان و افکار مردم و برخی از شیعیان در جامعه اسلامی به وجود آمده بود را از بین برد، بلکه تمامی دسیسه‌ها، توطئه‌ها، شماتت و سرزنش دشمنان و جریان‌های مخالف مکتب راستین اهل بیت عصمت و طهارت(ع) مانند جریان واقفیه و... را نیز خنثی و نابود کرد. ضمن اینکه سبب تقویت ایمان، اعتقادات، ارادت، محبت و مودت هر چه بیشتر شیعیان و پیروان حضرات معصومین(ع) به اهل بیت عصمت و طهارت و ائمه اطهار(ع) شد و امید را به جامعه شیعیان برگرداند. موضوع دیگر در زمینه تولد با خیر و برکت امام جواد(ع) این است که با تولد ایشان و سپس موضوع به امامت و ولایت جامعه اسلامی رسیدن ایشان در خردسالی یعنی حدود ۸سالگی، یک بار دیگر قدرت، حکمت و مصلحت خداوند متعال در هدایت و راهنمایی مردم به سوی راه رستگاری و سعادت و نحوه و چگونگی انتخاب امام معصوم و ولی و حجت برگزیده پروردگار متعال به رخ جهانیان و همه معاندان و دشمنان مکتب اهل بیت عصمت و طهارت(ع) کشیده شد که تا پیش از دوران امام جواد(ع) و در بین جانشینان پاک و معصوم پیامبر اسلام(ص) و در ارتباط با موضوع امامت و ولایت، سابقه‌ای نداشته است. یعنی واقعاً پروردگار متعال با تولد امام جواد(ع) و سپس امامت ایشان در خردسالی، قدرت، علم، حکمت و اراده خود را در تعیین یک کودک ۸ساله به عنوان امام معصوم و ولی و حجت خودش در روی زمین، یک بار دیگر برای همگان به طور واضح و آشکار به رخ کشید. موضوع دیگر اینکه برخی موارد مانند داشتن علم غیب، ذهن‌خوانی دیگران، اطلاع و آگاهی دادن از نیات قلبی افراد مختلف، پیش‌بینی آینده و... سایر حضرات معصومین(ع) و اهل بیت عصمت و طهارت(ع) تا پیش از ولادت امام جواد(ع) و با توجه به سن و سال سایر ائمه هدی(ع) شاید برای برخی از مردم و پیروان ائمه اطهار(ع) چندان جای تحیر و تعجب نداشت، اما در مورد امام جواد(ع) و امامت ایشان در سن و سال کودکی و خردسالی، برای بسیاری از مراجعه‌کنندگان، عموم مردم و... جای حیرت، تعجب و تحیر داشت و ذهن‌خوانی و پیش‌بینی‌های امام جواد(ع) و علم غیب ایشان، نشان‌دهنده قدرت و اراده پروردگار متعال در این زمینه بود.

در پایان اگر موضوع یا مطلب خاصی مورد نظرتان است، بفرمایید.
یک بار دیگر به فرمایش رهبر معظم انقلاب اشاره می‌کنم که حضرات معصومین(ع) و ائمه اطهار(ع) از جمله امام جواد(ع) در سخت‌ترین شرایط جامعه هرگز ناامید و مأیوس نشدند و برای پیشبرد اهداف اسلام و مکتب اهل بیت(ع) تلاش، کوشش و مجاهدت مستمر کردند.
اسلام ناب محمدی و آموزه‌های حضرات معصومین(ع) و ائمه هدی(ع) به افراد مؤمن و پیرو اهل بیت(ع) به ویژه به جوانان مؤمن، انقلابی و ولایتمدار اجازه نمی‌دهد که حتی در سخت‌ترین و شدیدترین شرایط، ناامید، مأیوس، خسته و منفعل شوند. موضوع بعدی این است که زندگانی حضرات ائمه اطهار(ع) از جمله امام جواد(ع) این پیام را دارد که همواره باید در زمینه درک و شناخت حقایق، واقعیات و مقتضیات زمان و مکان زندگی و مقابله و مبارزه با دشمنان، هوشمندانه و بامعرفت و بابصیرت اقدام کرد و هرگز نباید تحت تأثیر توطئه‌ها، فتنه‌ها و دسیسه‌های دشمنان و تبلیغات مسموم رسانه‌های وابسته به آنان قرار گرفت، بلکه باید تهدیدها را تبدیل به فرصت‌های ارزشمند کرد.
موضوع قابل توجه دیگر درباره زندگانی امام جواد(ع)، سن و سال و مدت عمر مبارک کوتاه ایشان یعنی حدود ۲۵سال و داشتن پنج تا هشت فرزند (بنا بر اقوال مختلف در تاریخ) برای ایشان در این مدت عمر مبارکشان است. این موضوع برای جوانان عزیز ایران اسلامی که پیرو مکتب اهل بیت عصمت و طهارت(ع) هستند، قابل توجه و دقت است. اقدام به ازدواج و فرزندآوری به موقع و بهنگام از جمله مهم‌ترین دغدغه‌های رهبر معظم انقلاب اسلامی است که در دیدار با جوانان این مرز و بوم، بارها و به دفعات مکرر در سخنان و منویات خود به آن اشاره کرده‌اند. یکی از مهم‌ترین موضوعات و مسائل موضوع ازدیاد نسل، افزایش جمعیت کشور، افزایش نیروی جوان در جامعه، جلوگیری از سالمندی و پیری زودرس در جمعیت ایران اسلامی، تأخیر در ازدواج به موقع و بهنگام جوانان و تولید نسل است. در همین زمینه لازم می‌دانم فرمایش گهرباری از امام جواد(ع) بیان کنم. مفهوم و مضمون گفتار شریف حضرت جوادالائمه(ع) خطاب به همه مسلمانان و پیروان مکتب اهل بیت(ع) این است که: «... اگر کسی به خواستگاری دخترتان آمد و دو ویژگی متدین و امانتدار بودن را داشت، با ازدواج او موافقت کنید. اگر چنین نکنید، جامعه و سرزمینتان دچار فتنه می‌شود و فساد گسترده و بزرگی در جامعه رخ می‌دهد...».
یعنی طبق فرمایش امام جواد(ع)، تأخیر در ازدواج جوانان با بروز فتنه و فساد در جامعه اسلامی ارتباط دارد. این فتنه و فساد از ابعاد گوناگون مانند شهوت‌رانی و افزایش زنا و فحشا، کمبود نسل شیعیان و مسلمانان، کاهش جمعیت کشورهای مسلمان و شیعه‌نشین، کاهش نیروی کار جوان و بانشاط، کاهش جمعیت مسلمانان در مقابله و مبارزه با دشمنان و کفار، پیری جمعیت جامعه اسلامی، احساس نیاز به کشورهای دیگر برای وارد کردن نیروی کار لازم و افراد متخصص، وابستگی کشورهای اسلامی به کشورهای غیراسلامی و... قابل بررسی، دقت و پژوهش است که باید بیش از پیش مورد توجه و دقت جوانان و خانواده‌های ایران اسلامی قرار گیرد.

خبرنگار: محمدحســین مــروج کاشانی